7 PYTAŃ O MENINGOKOKI, które zadają rodzice

Dwoinki zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, potocznie meningokoki, mogą zagrażać zdrowiu, a nawet życiu najmłodszych dzieci. Pytania o te bakterie coraz częściej padają w gabinecie pediatry. Odpowiedzi na nie udziela dr n. med. Alicja Karney z Fundacji Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie.

1. Co powodują meningokoki?

Mogą wywoływać zapalenie płuc, gardła czy ucha środkowego. Jednak najbardziej obawiamy się inwazyjnej choroby meningokokowej (IChM), która najczęściej występuje pod postacią sepsy i zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, rzadziej jako sama sepsa lub zapalenie opon. Choroba nie jest częsta, ale zawsze ma ciężki przebieg i wysoką śmiertelność (nawet 1 na 5 chorych umiera ). Co piąty pacjent, który przeżyje, zostaje trwale okaleczony, np. z powodu utraty słuchu, upośledzenia rozwoju czy ubytków skóry.

2. Jak można zarazić się meningokokami?

Bakterie te roznoszą się drogą kropelkową, co oznacza, że można się nimi zakazić np. poprzez kaszel lub kichanie. Jest to również możliwe poprzez picie z jednej butelki, używanie wspólnych sztućców czy dzielenie się jedzeniem. Meningokokami można zakazić się tylko od drugiego człowieka, który najczęściej jest ich bezobjawowym nosicielem. Szacuje się, że średnio co 10 osoba ma w noso-gardle meningokoki, a w społecznościach zamkniętych, tj. żłobki i przedszkola, gdzie z powodu bliskości kontaktu łatwo o przeniesienie bakterii, nawet do 80 proc. osób.

3. Kto choruje z powodu meningokoków?

Inwazyjna choroba meningokokowa może dotknąć osoby w każdym wieku, ale niestety najczęściej chorują dzieci. W ubiegłym roku w Polsce ponad połowa chorych nie miała ukończonych 5 lat. Im młodszy wiek, tym większe zagrożenie. Ryzyko sepsy meningokokowej jest u niemowląt oraz u dzieci do 2. roku życia kilkadziesiąt razy wyższe niż w późniejszym wieku. Ma to związek z niedojrzałością układu odpornościowego najmłodszych.

4. Jak rozpoznać zakażenie meningokokami?

Objawy choroby, zwłaszcza z początku są mało charakterystyczne. Najczęściej mówimy, że przypominają przeziębienie lub grypę. Może pojawić się gorączka, nudności i wymioty, brak apetytu, rozdrażnienie, ból brzucha, biegunka, objawy infekcji dróg oddechowych. Co ważne, objawy nie występują w określonej kolejności, a część z nich w ogóle może się nie pojawić. Przykładem jest charakterystyczna dla meningokoków wysypka wybroczynowa (ma postać czerwonych plamek na skórze, z początku wielkości łebka szpilki, które nie bledną pod naciskiem). Wysypka zwykle rozwija się na dość późnym etapie choroby, ale też nie u wszystkich chorych. To sprawia, że nawet dla doświadczonych lekarzy inwazyjna choroba meningokokowa jest trudna do rozpoznania. Najważniejsza jest obserwacja dziecka. Rodzice powinni zwrócić uwagę, czy jego stan ogólny nie pogarsza się, np. czy dziecko nie odmawia jedzenia i picia, nie podsypia, nie staje się niespokojne, czy nie zachowuje się inaczej niż w czasie innych infekcji. Podejrzewając zakażenie meningokokami należy jak najszybciej szukać pomocy medycznej. Choroba bowiem przebiega błyskawicznie – często wystarczy zaledwie 24 godziny, by doszło do stanu zagrażającego zdrowiu i życiu dziecka.

5. Dlaczego muszę wiedzieć, że istnieją różne typy meningokoków?
   
   

Rzeczywiście, istnieje wiele typów meningokoków, ale to pięć z nich odpowiada za 95 wszystkich przypadków zakażeń. Ich występowanie różni się w zależności od części świata. Zarówno w Polsce, jak i w Europie, najwięcej zachorowań wywołują meningokoki typu B. Z ostatnich danych Krajowego Ośrodka Referencyjnego ds. Diagnostyki Bakteryjnych Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego wynika, że odpowiadają one za 66 proc. przypadków inwazyjnej choroby meningokokowej w polskim społeczeństwie oraz 75 proc. wśród dzieci do 2. roku życia. Informacja na ten temat jest ważna w kontekście decyzji o szczepieniu. Z powodów epidemiologicznych zaleca się, aby niemowlęta i dzieci w naszym kraju były w pierwszej kolejności szczepione przeciw meningokokom typu B.

6. Jak chronić się przed meningokokami?

Można próbować unikać czynników ryzyka, którymi są dym tytoniowy, zanieczyszczenie powietrza czy dłuższe przebywanie w zatłoczonych pomieszczeniach. Jednak środki te nie są skuteczne. Podobnie jak w przypadku wielu chorób zakaźnych, najlepszą metodą ochrony przed meningokokami są szczepienia ochronne. Dowodzą tego zarówno badania, jak i praktyka. Mam tu na myśli doświadczenia innych państw, które wprowadziły programy powszechnych szczepień. Przykładowo, w Wielkiej Brytanii po trzech latach masowych szczepień przeciw meningokokom typu B dla najmłodszych liczba przypadków inwazyjnej choroby meningokokowej wywołanej tym typem bakterii wśród dzieci do 5. roku życia spadła aż o 75 proc. Dla mnie, jako dla pediatry, w doświadczeniu brytyjskim szczególnie cenna jest jeszcze jedna rzecz. Szczepienia na Wyspach nie są obowiązkowe, a jednak z tego programu skorzystało ok. 90 proc. uprawnionych dzieci. To najlepszy dowód zaufania wśród rodziców i przekonania do zasadności szczepień.

7. Kiedy najlepiej zaszczepić dziecko przeciw meningokokom?

Szczepienia te można wykonać w każdym wieku. Jednak podejmując decyzję, czy i kiedy szczepić, należy wziąć pod uwagę, że najwyższe ryzyko inwazyjnej choroby meningokokowej jest u najmłodszych dzieci. Dlatego, zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych, profilaktyka zakażeń meningokokowych jest zalecana niemowlętom już od ukończenia drugiego miesiąca życia. Wbrew obawom niektórych rodziców, absolutnie nie jest w tym wieku za wcześnie na dodatkową szczepionkę, którą można podać na jednej wizycie wraz z innymi szczepieniami. W ten sposób realizowany jest program w Wielkiej Brytanii, gdzie podanie wcześniakom, niemowlętom, dzieciom i młodzieży ponad 3 mln dawek szczepionki przeciw meningokokom typu B potwierdziło jej profil bezpieczeństwa.