56% polskich nauczycieli pracowało w ostatnich pięciu latach z uczniem z depresją, a 29% z uczniem po próbie samobójczej. Nauczyciele z Czech czuli się najlepiej przygotowani do pracy z uczniami z depresją (62%), natomiast słowaccy nauczyciele oceniali swoje przygotowanie najniżej (40%), wynika z raportu: „Doświadczenia nauczycieli z Polski, Czech i Słowacji w pracy z uczniem z depresją”, opracowanego w ramach międzynarodowego projektu Heads Up. Autorzy raportu zauważają, że badani nauczyciele wiedzę na temat depresji czerpali z Internetu, a także książek i poradników, ponadto polscy nauczyciele (57%) dokształcali się dodatkowo z tego zakresu podczas szkoleń organizowanych w ramach systemu edukacji.
Światowy kryzys zdrowia psychicznego wśród młodzieży
Z danych Światowej Organizacji Zdrowia, wynika, że w 2019 roku z depresją zmagało się około 280 milionów ludzi na całym świecie, w tym 23 miliony dzieci i młodzieży. Badacze wskazują,[1] że z zaburzeniami depresyjnymi zmaga się od 8% do 20% nastolatków i około 2% uczniów w młodszym wieku. Szacują, że do ukończenia 18. roku życia, nawet 20% nastolatków doświadczy przynajmniej jednego epizodu depresyjnego.
W odpowiedzi na ten kryzys zrealizowano projekt Heads Up, w ramach którego powstał raport: „Doświadczenia nauczycieli z Polski, Czech i Słowacji w pracy z uczniem z depresją”. Podstawą pracy były badania jakościowe i ilościowe, które objęły łącznie 2626 nauczycieli szkół podstawowych i ponadpodstawowych z Polski, Słowacji i Czech. Raport ukazuje, jak nauczyciele mierzą się problemami zdrowia psychicznego uczniów, skąd czerpią wiedzę i jak oceniają swoje kompetencje w tym zakresie.
Badania, w ramach projektu, były prowadzone na Wydziale Pedagogicznym Uniwersytetu Warszawskiego. Wyniki realizowanych przez nas badań wskazują, że nauczyciele w swojej codziennej pracy spotykają się z uczniami, którzy doświadczają trudności z zakresie zdrowia psychicznego, w tym depresji. Jest to niewątpliwie czynnik obciążający ich pracę. Należy tu podkreślić, że sytuacja zawodowa nauczycieli w Polsce jest trudna i wiąże się m. in. z wysokim odsetkiem wypalenia zawodowego w tej grupie, niedofinansowaniem, odchodzeniem nauczycieli z pracy, brakiem społecznego uznania ważności zawodu i narastającymi oczekiwaniami skierowanymi do nauczycieli. Konieczne jest zwrócenie uwagi na to, że nauczyciel, aby mógł pomóc uczniowi w procesie zdrowienia sam musi otrzymać odpowiednie wsparcie w postaci wiedzy, współpracy z innymi specjalistami pracującymi z uczniem oraz jego rodzicami i przede wszystkim zrozumienia, że jego rola w tym procesie jest ograniczona - zauważa dr Agnieszka Małkowska-Szkutnik z Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Warszawskiego.
Doświadczenia nauczycieli w pracy z uczniami w kryzysie zdrowia psychicznego
Jak wynika z badań, w ciągu ostatnich 5 lat ponad połowa polskich nauczycieli (56%) zadeklarowała, że pracowała z uczniem z depresją. Nieco rzadziej takie doświadczenia występowały wśród nauczycieli słowackich i czeskich. Prawie co drugi nauczyciel z Czech (45%) i około dwóch na pięciu nauczycieli ze Słowacji (41%) odpowiedziało, że w ciągu ostatnich pięciu lat pracowało z uczniem zmagającym się z depresją. W Polsce prawie jedna trzecia (29%) nauczycieli stwierdziła, że miała takie doświadczenia we wskazanym okresie, podczas gdy w Czechach odsetek wynosił 20%, a na Słowacji 19% nauczycieli.
Mocną stroną naszego projektu jest skoncentrowanie prowadzonych działań wokół szkoły, która jest bardzo ważnym środowiskiem dorastania młodych osób. To tu młodzież spędza większą część swojego dnia gdzie kształci się i rozwija pod okiem nauczycieli. Nauczyciele to te osoby, które mają możliwość dostrzec zmiany w zachowaniu dzieci i młodzieży i na nie reagować. Oczywiście nauczyciel nie może zastępować profesjonalistów z zakresu psychologii czy psychiatrii, ale jest on jedną z pierwszych osób, które są w stanie wychwycić pierwsze symptomy kryzysu zdrowia psychicznego swoich uczniów. Kluczowe jest wsparcie kadry pedagogicznej i wyposażenie jej w kompetencje i narzędzia, które będą pomocne. Dlatego projekt Heads Up ma przede wszystkim wymiar praktyczny. W ramach opracowanych rezultatów powstaje poradnik dla nauczycieli o tym jak pracować z uczniem w kryzysie zdrowia psychicznego. Ponadto duża część działań skierowana jest do samych uczniów i obejmuje praktyczne porady jak młodzi ludzie sami mogą wspierać i chronić swoje dobre samopoczucie - dodaje dr n. o zdrowiu Dorota Kleszczewska, Prezes Zarządu Fundacji Instytutu Matki i Dziecka.
Ocena przygotowania nauczycieli
Nauczyciele oceniali także swój poziom przygotowania do pracy z uczniem z depresją. Ponad połowa nauczycieli z Czech (62%) i Polski (58%) wskazała, że mają wystarczają wiedzę na ten temat, podczas gdy na Słowacji odpowiedzi twierdzące stanowiły nieco ponad jedną trzecią (36%) wskazań. Co warte uwagi, nauczyciele korzystają z różnorodnych źródeł wiedzy na temat radzenia sobie z depresją i kryzysem zdrowia psychicznego uczniów. Najczęściej wskazywanym źródłem wiedzy był Internet – 77% wskazań w Polsce, 63% w Czechach i 61% na Słowacji. Pedagodzy korzystali także z książek i przewodników, na które wskazało 52% nauczycieli polskich i 45% nauczycieli słowackich oraz 36% nauczycieli czeskich. Warto zauważyć, że ze szkoleń w ramach systemu edukacji korzystało 57% nauczycieli polskich, 23% nauczycieli słowackich.
Gdzie nauczyciele szukają wsparcia
Jak wynika z raportu nauczyciele pracujący z uczniami, u których zdiagnozowano depresję lub są zagrożeni samobójstwem, najczęściej szukali wsparcia u szkolnych psychologów (Polska – 53%, Czechy – 33%, Słowacja – 29%) i pedagogów (Polska – 62%, Czechy – 35%, Słowacja – 27%). Polscy nauczyciele mieli w tym zakresie duże zaufanie do innych nauczycieli (43%) i dyrekcji szkoły (35%).
Trudności w pracy z uczniem w kryzysie psychicznym
Nauczyciele biorący udział w badaniach, których wyniki zaprezentowano w raporcie opowiadali też o trudnościach w pracy z uczniami w kryzysie psychicznym. Wskazywali na obciążenie psychiczne a także bezradność i poczucie braku kompetencji w mierzeniu się z problemami młodzieży szkolnej. Podkreślali, że brakuje odpowiednich wytycznych i scenariuszy radzenia sobie w takich sytuacji, jak też wsparcia ze strony specjalistów. Nauczyciele wskazywali również, że nadmiar obowiązków administracyjnych czy nadmiar uczniów w klasach uniemożliwia im pełne wsparcie uczniów dotkniętych kryzysem zdrowia psychicznego, czy identyfikacji symptomów niepokojących zachować w tym obszarze. Zauważali także trudności we współpracy z rodzicami oraz obciążanie wrażliwymi danymi osobowymi.
[1] Ambroziak K., Kołakowski A., Siwek K. (2018a). Depresja nastolatków. Jak ją rozpoznać, zrozumieć i pokonać. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.